• Czujki nacisku. Są to nazwyczaj czujki rezynstancyjne lub stykowe. Montowane w pierwszym lub ostatnim stopniu schodowym lub przed schodami pod podłogą np. drewnianą. Podczas wejścia pod wpływem ciężaru na czujkę działa nacisk i tak zostaje wyzwolony sterownik schodowy od czujki nacisku. 
• Czujki radarowe. Dość rzadko stosowane. Czujki te wykrywają ruch przy użyciu fal radarowych. Czujki radarowe zazwyczaj są bardziej precyzyjne od czujek ruchu PIR ale też i droższe.
• Czujki zbliżeniowe. Są to najczęściej czujki fotoelektryczne działające w sposób inny niż bariery podczerwieni. 
• Bariery podczerwienie. Zwane też fotokomórkami. Często stosowane w sterownikach schodowych LED. Jest to jedna z najlepszych metod wykrywania obecności osoby wchodzącej i opuszczającej schody. Bariera podczerwienie działą na zasadzie przecięcia wiązki. Jej główną wadą jest to, że należy montować nadajnik i odbiornik po przeciwnych stronach co nie zawsze jest możliwe. Jednakże istnieją fotokomórki działające na zasadzie nadajnika i odbiornika z jednej strony a a po przeciwnej stronie wtedy jest odbłyśnik. Takie bariery podczerwieni jednostronne z odblaskiem są jednak przeważnie sporo droższe od swoich odpowiedników dwustronnych.
• Czujki ruchu PIR. Najczęściej stosowane czujki wykrywające zbliżające się do schodów osoby. Główną zaletą czujek ruchu PIR to dość wysoka skuteczność wykrywania ruchu, niższe ceny w porównaniu do innych czujek jak i dowolny sposób montażu po dowolnej stronie schodów. Czujka ruchu PIR musi mieć możliwość czasu regulacji zadziałania przekaźnika lub czas ten powinien wynosić ok. 3-5 sekund. Jeżeli czujka ma bardzo mały czas zadziałania to okaże się, że dla jednej osoby kliknie kilka razy (np. dwa razy na dwie nogi). Czas zadziałania na poziomie 3-5 sekund powoduje, że osoba jest wykrywana jako jedna.
  

W przypadku sposobu montażu to czujki mogą być montowane naściennie, na specjalnych uchwytach, w puszkach, w ścianie, suficie, podłodze itp. W przypadku wyglądu to mogą to być czujki obudowane w plastik, bez obudowy itp. Dobrze aby czujka miała regulację czułości, regulację czasu zadziałania, regulację kąta działania, funkcję zmierzchową itd. Na rynku nie ma idelanej czujki co by sprostała wszystkim wymaganiom począwszy od możliwych regulacji a skończywszy na wyglądzie i cenie. W sterownikach schodowych ważne jest aby czujka miała wyjście przekaźnikowe bezpotencjałowe. To znaczy nie może ona dawać żadnego napięcia przy zadziałaniu. W zwłaszcza napięcia 230V. Przekaźnik czujki ma się zachowywać jak przycisk. Podczas zadziałania zewrzeń wejście do masy. Sama czujka może być zasilania napięciem 230V, ale na wyjściu przekaźnikowym wtedy podczas zadziałania nie może tam być żadnego napięcie. O ile w przypadku berier podczerwienie to praktycznie wszystkie tego typu fotokomórki mają przekaźnik na wyjściu gdzie przy zadziałaniu dają zwarcie (bez napięcia) to jest już problem znaleźć dobrą i w niewygurowanej cenie czujkę ruchu PIR. Jako, że najczęściej używane czujki w sterownikach schodowych LED to bariery podczerwienie i czujki ruchu PIR to dla nich głównie jest opracowany poradnik.

Jeżeli na schodach są ku temu warunki i możliwości dobrze jest się zastanowić nad barierami podczerwieni. Takie czujki działające na zasadzie fotokomórki dobrze i skutecznie wykrywają osobę wchodząca i opuszczającą schody. Są tylko dwie praktyczne wady stosowania barier podczerwieni. Pierwsza to dla tańszych fotokomórek należy montować nadajnik i odbiornik po przeciwnych stronach schodów. Nie zawsze jest to możliwe i z tego powodu trzeba zrezygnować z tego typu czujek. Druga wada to taka, że należy takie bariery montować w dość znaczącej odgległości od schodów. Bariery podczerwieni działają na zasadzie przecięcia wiązki światła podczerwonego. Jeżeli taką fotokomórkę umieścimy przy samych schodach to zadziałanie będzie praktycznie jak już osoba wejdzie na schodek. A taka możliwość jest niewskazana. Otóż najlepiej jest aby barierę montować na conajminiej 0,5 metra a nawet 1 czy 1,5 metra przed schodami czy innym ciągiem komunikacyjnym (korytarzem, chodnikiem itp.). Taka odległość od początku czy końca schodów gwarantuje poprawne i bezpieczne działanie i użytkowanie oświetlenie schodowego. Osoba która idzie i będzie na 1 metr przed schodami uruchomi barierę podczerwieni i sterownik zacznie zapalać stopnie schodowe zanim dana osoba wejdzie na pierwszy stopień. Oczywiście nie zawsze jest taka możliwość aby montować barierę dużo wcześniej niż schody i dlatego też należy w takim wypadku zastanowić się nad czujkami ruchu PIR.

Czujki ruchu PIR są najczęściej wybierają formą wykrywania ruchu. Stosowane w inteligentnym oświetleniu schodowych głównie na dość dobre wykrywanie ruchu, jednostronny dowolny sposób montażu i wykrywanie ruchu już nawet za kilku metrów przed czujką. Dodatkową zaletą jest również możliwość szerokiego kąta działania czujek ruchu PIR. Szeroki kąt działania jednak często wadą czujek ruchu PIR i daną czujkę należy właśnie dobierać na warunku panujące na i przy schodach. Jeżeli mamy schody zamknięte i dość długie można stosować czujki ruchu o szerokim kącie i dużej czułości. Jeżeli jednak schody są blisko przestrzeni otwartych (blisko innych ciągów komunikacyjnych, salonów itp.) wtedy dobrze jest aby kąt działania był wąski a czułość regulowana. Bardzo ciężko dobrać jest czujkę ruchu PIR pasującą do danych warunków panujących na schodach. Jeżeli jakaś czujka jest dobra to cena już jest za wysoka. Jeżeli jakaś czujka by pasowała to wyglądowo nie odpowiada itd. Czujki ruchu PIR mogą kosztować 50zł jak i również 200 czy 300zł za sztukę. Nie ma jednej recepty na dobranie czujki ruchu bo każdy ma inne schody i inne potrzeby. U jednego użytkownika dana czujka będzie się dobrze sprawować a u innego taka sama już nie bo jeden ma schody zamknięte a drugi otwarte na salon. W takim wypadku w doborze optymalnego systemu oświetlenie schodowego jest właśnie dobrze dobranie czujki ruchu PIR. O ile prezentowane sterowniki schodowe działają poprawnie to niewłaśniwe działanie czujki może zaburzać ogólne działanie systemu oświetlenia led schodowego.  Prezentowany poradnik pokazuje jak z taniej i dość dobrej czujki ruchu PIR zobić działający sprawnie system wykrywania ruchu do sterowników schodowych LED.


Czujka ruchu PIR 12V firmy Velleman model PIR416. Cena takiej czujki to ok. 40-50zł brutto.

Cechy

• Zasilanie 12V DC (napięcie bezpieczne w przeciwieństwie do 230V innych czujek)
• funkcja zmierzchowa 
• przełącznik niskiej i wysokiej czułości
• czujka do wbudowania

Specyfikacja

• typ przełącznika: przekaźnik
• kąt wykrywania: 100°
• zakres wykrywania: 8 m (przy 22 °C)
• obciążenie znamionowe: 25 W obciazenie rezystancyjne (prad rozruchowy max. 2.1A). Parametr ten odnosi się do obciążenia jakim może być wysterowane przekaźnikiem. Czujka nie pobiera tyle mocy a może taką mocę wysterować.
• wejście: 12 Vdc, 2.6 A. 
• wyjście: maks. 12 Vdc 2,5 A / 25 W. Prąd i moc maksymalna sterowana przekaźnikiem. Jeżeli czujka podłączana do sterownika schodowego to prąd jest rzędu miliamperów i ten parametr jest nieistotny. 
• temperatura robocza: -10 °C do +40 °C
• wilgotność robocza: < 93 % RH
• przełączanie opóźnienia: 5 s, 30 s, 1 min, 3 min, 5 min, 8 min. Dla sterowników schodowych należy zostawić domyślnie na 5s. Czas zwłoki zadziąłania czujki optymalnie powinien wynoscić ok. 3-5 sekund. Jeżeli czujka ruchu (inna) nie ma czasu zwłoki to nie będzie dobrze współpracowała ze sterownikiem schodowym bo może się okazać, że zamist wykrywać 1 osobę to wykryje 2 nogi i zadziała dwa razy.
• wymiary :
  • część widoczna: Ø 22 x 10 mm
  • część ukryta (sterownik): 55 x 25 x 35 mm
• waga: ± 41 g

Uwaga: Czujka typowo na wyjściu daje 12V przy zadziałaniu. Sterownik schodowy do wyzwolenia potrzebuje zwarcia do masy. Czujka ma 3 przewody. Dwa z nich to zasilające plus i minus 12V a trzeci to wyjście przkaźnika. Jeden przewód zasilający jest wspólny w wyjściem przekaźnika. Aby czujka przy zadziałaniu dała zwarcie do masy (to potrzebuje sterwonik schodowy) to taką czujkę należy spolaryzować odwrotnie zasilaniem 12V. Czujka w środku ma mostek prostowniczy i taką czujką można zasilić odwrotnie zamieniając plus z minusem zasilania. Taki zabieg spowoduje to, że przy zadziałaniu czujki zamiast 12V zostanie podana masa. Jest to sposób bardzo prosty i skuteczny. Dlatego też taka czujka nadaje się z powodzeniem do sterowników schodowych LED. Czujka PIR416 12V firmy Velleman ma dwie podstawowe zalety. Po pierwsze jest to jedna z najtańszych czujek ruchu PIR a po drugie jest ona w wersji do zabudowy. Dla jednych wersja do zabudowy zapewne jest wadą, ale taka opcja daje nam wiele możliwości. Otóż możemy samodzielenie zabudować, dobrać obudowę, dostosować kąt działania itp. Wersja do zabudowy niesie ze sobą wiele korzyści. Gotowe czujki ruchu PIR w obudowie często nie pasują albo gabarytami albo wyglądowo albo jeszcze mają np. za duże kąty działania albo po prostu są zbyt drogie. Czujka która kosztuje 200 - 300zł często nie jest lepsza od takiej za 50zł.

Jak już zakupimy prezentowaną czujkę PIR 12V PIR416 to możemy ją zabudować na dowolny sposób dostępny na schodach. Sama część ukrytą z powodzeniem można umieścić w typowej puszcze instalacyjnej 60mm. Część widoczną można przykręcić do dobranej obudowy lub np. w szkiełku oprawy LED wywiercić otwór i tam umieścić obudowany element PIR czujki ruchu. Na głowicy części widocznej jest element PIR z fotorezystorem (do funkcji zmierzchowej) oraz soczewka fresnela. Soczewka fresnela służy do poszerzania kąta działania. Taka soczekwa to jest biały element półkolisty nakładany na element PIR. Często aby zmniejszyć kąt działania to taką soczewkę można zdjąć z elementy i stosować dodatkowe przesłony aby właśnie zmniejszyć kąt wykrywania czujku ruchu PIR.



Możliwe opcje i przykłady obudowania czujki ruchu 12V PIR416.
Czujkę PIR 12V można dowolnie zabudowywać i obudowywać. Praktycznym jedynym ograniczeniem jest to, że nie wolno przedłużać przewodu między głowicą a modułem. Są tam małe sygnały i w przypadku przedłużania tego przewodu może dojść do zakłóceń. Jednak przedłużenia można dokonywać na przewodach zasilających i sterujących. Tutaj jest duża dowolność nawet do kilkunastu metrów.
Sam moduł czujki można ukryć, włążyć do dowolnej puszki np. typowej instalacyjnej 60mm lub innej obudowy. Natomiast część widoczną można przymocnować do oprawy, płyty, frontu obudowy, stopnia, poręczy, barierki, ściany, kartongipsu, panelu itd. Możliwości jest bardzo wiele i można niskim kosztem zrobić mało widoczną, niewyrużniającą się, dopasowaną do otoczenia część wykrywającą ruch (typowy element PIR). Na przedstawionym przykładzie zaprezentowaną jedną z możliwych obudów dla której pokazano kilka opcji montażu. Pasujących na rynku obudów z pewnością jest wiele....

Zaletą prezentowanej obudowy jest stosunkowo niski koszt ok. 15-20zł z przesyłką łatwo zdejmowalana tylna część obudowy. Ta obudowa nie odstaje mocno od ściany (grubość ok. 2cm) i razem np. z puszką instalacyjną np. fi60 dobrze nadaje się do czujki PIR 12V. Kolejną zaletą jest fakt, że obudowa mocowana na dwa wkręty od frontu. Dwa małe kołeczki w ścianie i bez problemu można montować i demontować obudowę ze ściany czy innej płyty lub panelu.



W obudowie należy wywiercić otwór na głowicę (element PIR) lub mniejszy otwór na tulejkę, przesłonę, która zmniejsza kąt. Tulejek, przesłon można również znaleźć kilka rodzai tak aby pasowało wizualnie do otoczenia itp.



Moduł do ukrywania zmieści się w typowej puszcze instalacyjnej o średnicy 60mm. Taka puszka jest w ścianie a obudowa na puszce na ścianie. Obudowa zakrywa otwór gdzie jest umieszczony moduł czujki ruchu PIR.



Obudowa powinna być większa od otworu puszki instalacyjnej. Jeżeli jednak jeden z wymiarów nie jest większy to można i należy np. taką puszkę zamontować owalnie w ścianie. Przykładowo średnica zewnętrzna puszki to 65mm a szerokość prezentowanej obudowy to również 65mm. Aby był mały zapas i nie było widać po bokach dziur to należy puszczkę w ścianie zamontować owalnie. Moduł czujki oczywiście się zmieści a pokrywa obudowy z lekkim zapasem przykryje puszkę i ukryty moduł czujki ruchu PIR.



W obudowie należy wywierdzić otwór o średnicy głowicy lub tulejki, przesłony itp. odpowiadający rozmiarowi. Typowo głowica ma soczewkę fresnela (jest to biała półkolista osłona elementu PIR), która powoduje szeroki kąt zadziałania. Jeżeli jednak zależy na wąskim kącie wykrywania ruchu to należy zamontować podłużny element okrągły o średnicy wewnętrznej ok. 7-8mm. Dobrze nadającą się taką tulejką dość estetyczną są oprawy LED 8mm. Na zdjęciu przykładowe 3 oprawy LED. Jedna jest czarna platikowa a dwie metalowa o różnych długościach. Dłuższy element daje mniejszy kąt działania. Dla oprawy metalowej będzie większy kąt działania niż dla oprawy platikowej czarnej ponieważ metal lepiej odbija światło. Aby zmniejszyć kąt działania dla oprawy metalowej należy ją pokryć od środka czarną matową farbą lub wsunąć czarną małą tulejkę czy matowy czarny papier zwinięty w rulon.



Element PIR od strony tylnej należy przymocować najlepiej klejem termicznym lub np. na lekki wcisk używając taśm elektroinstalacyjnych.



Przy elemencie PIR jest umieszony fotorezystor do funkcji zmierzchowej. Fotorezystor reaguje na natężenie światła. Jeżeli włączymy funkcję zmierzchową to w przypadku wysokiej jasności czujka nie zadziała. Aby fotorezystor miał możliwość działania można go przedłużyć na przewodzie kilka cm i umieścić w osłonie przeźroczystej przykładowo pokazanej na lewej obudowie poniżej przesłony elementu PIR. Z prawej strony pokazano dodatkową tuleję nakładaną na oprawę tak aby zmniejszyć średnicę prześwitu w celu jeszcze zmniejszenia kąta działania i czułości.




Element PIR można montować w obudowie (przykłąd z lewej strony) jak i również dowolnym innym miejscu dającym się obrobić mechaniczne. Z prawej strony pokazano otwór gdzie w środku umieszczony element PIR w balustradzie. Taki montaż jest mało widoczny i dość estetyczny. Dodatkow na otwór można zamontować osłony, przesłony, tulejki czy oprawki.




Oprócz montażu czy to w balusradzie, ścianie, obudowie, kartongipsie, panelu itp. można również głowice z osłoną montować w oprawie LED (z wyjętą żarówką LED). Jeżeli montowane są oczka led to mając taką samą lub podobną oprawę można w szkiełku lub plastiku wywierdzić otwór i tam umieścić głowicę PIE czujki. Jeżeli taka oprawa nie ma szkiełka to można dorobić tak aby to było dość estetyczne.



W zależności od potrzeby czy kąt działania ma być szerogi czy wąski, czy dodatkowo czułość ma być duża lub małą można w oprawie LED montować inne przesłony, tulejki, oprawy itd. Kwestia sposobu montażu zależy od warunków panujących na schodach.




Najlepiej aby oprawa, tuleja, osłona itp. miała nieco większą średnicę od elementu PIR tak aby ten element wsunął się do śodka. Jak spomniane wcześniej fotorezystor widoczny na zdjęciu lewej obudowy przy elemencie PIR można przełużyć i zamontować w dowolnym miejscu obudowy tak aby miał możliwość pomiaru natężenia światła z poza obudowy.




Przykładowy wygląd prezentowanej obudowy na ścianie z oprawami pasującymi oprawami LED 8mm w kolorze czarnym (plastik) i srebrnym (metal). Obudowa z oprawami prezentuje się nie gorzej niż gotowe czujki ruchu PIE za 100 czy więcej zł.




Jedną z wad obudowanych gotowych czujek PIR jest to, że są duże i mocno odstają od ściany. Wygląd również niekoniecznie może pasować do otoczenia. Mają do dyspozycji czujkę PIR do zabudowy sam modu ukryty montujemy w puszce a głowicę umieszczamy w dowolnie wybranej obudowie tak aby zakrywała puszkę lub montujemy w inny wymyślony sposób (oprawa LED, panel, płyta itp.). Przykładowa zaprezentowana obudowa w tej cenie ma kilka zalet. Jest dość estetyczna (to oczywiście kwestia gustu), ma możliwość montażu od frontu na wkęry i małe kołki, oraz mocno nie odstaje od ściany (ok. 2cm).